Warsztaty z ludowych Pająków z matecznik-concept.com

Pająk to tradycyjna ozdoba wnętrza - przestrzenna, barwna konstrukcja zawieszana pod sufitem na belce stropowej.
Zaliczany jest do plastyki obrzędowej, do której należą: zdobione przedmioty związane z obrzędem, zdobienie pomieszczeń lub innych miejsc w których odbywa się obrzęd, ubiory ludzi uczestniczących w obrzędzie.
Pająki nie są tworem rodzimej sztuki. W Polsce występują prawdopodobnie od 2 poł. XIX w. Ich zasięg występowania w Europie to głównie kraje germańskie i słowiańskie.
Pająki łańcuchowe (kurpiowskie "kierce") występowały tylko w Polsce. Upinane są w taki sposób, że tworzą duże gwiazdy, których promienie zwisają łukowato rozchodząc się na wszystkie strony.
Trudno jest określić ich pierwotną funkcję, zatarła się jako dawna i obrzędowa. Być może pająki zastępowały wieszane we wcześniejszym okresie rośliny, związane z magią wegetacyjną, którym nadawano magiczną moc, a których zadaniem była między innymi ochrona domostwa przed chorobami, złymi mocami oraz wszelkim nieszczęściem.
Przypuszcza się, iż w późniejszym okresie powstawały z chęci naśladowania żyrandoli dworskich lub kościelnych.
Wykonywane głównie przed Wielkanocą i Bożym Narodzeniem.
Do ich wyrobu, prócz słomy, używano ziarenek łubinu lub grochu, które barwiono, a następnie nawlekano na grubą nić, a także bibuły, wełny, wydmuszek jajek, pierza, trawy i innych dostępnych materiałów.
Najbardziej okazałe pająki występowały w Łowickiem, ze względu na bogato rozwinięte inne formy zdobnictwa w tym rejonie.
Pająki występowały w różnych formach i kształtach (jeże, forma krystaliczna, kuliste, skrzynkowe, forma żyrandola, promieniste, tarczowe).
Różne jest również nazewnictwo w poszczególnych regionach Polski i w Europie (Kurpie- "kierce", Lubelskie – 'kula", Krakowskie- "świat", Łowickie - "bańka", wieś Siemieniówka – "pacek", Estonia – "himmeli", Szwecja – "halmkrona", Niemcy – "nnruch").

Małgorzata Łozowska

Źródła:
Jackowski A. Polska sztuka ludowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Seweryn T., Podłąźniki. Studja z dziedziny sztuki ludowej, Nakłądem Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Kraków 1932.

fot. Olga Wazowska