Muzeum - Harcerskie Muzeum Etnograficzne

Harcerskie Muzeum Etnograficzne
- idea powstania

Aby otworzyć oczy na wszystko i nauczyć się wrażliwości na rzeczy piękne i zabytkowe. Podążać śladem odwiecznych pieśni, sztuki ludowej i folkloru.

To sztuka wchłaniania życia, które nas otacza, to oczy i uszy otwarte, to tajemnica współodczuwania przyrody i człowieka.

Kodeks Wędrowniczy

„Mój szczep, którym się opiekuje to dzieci z Brynowa. Sporo tak zwanych dzieci z ulicy. Kółka zainteresowań w szkole nijakie, niektórzy już zmierzali pod kiosk z piwem. Nawet najgorsze rozrabiaki trafiły wreszcie do harcerstwa. Po jakimś czasie wyrośli z nich działacze harcerscy, bardzo energiczni, kilku z nich jest już na Politechnice. Zgodnie z moim zainteresowaniem spróbowałem ich zarazić zamiłowaniem do plastyki. Zorganizowaliśmy obóz etnograficzny w Istebnej. Tam młodzież nauczyła się patrzeć na zabytki sztuki ludowej, starego budownictwa drewnianego, na folklor, po pewnym czasie szkicując chaty, fragmenty architektoniczne – wyostrzyli spojrzenie na wszystko co ich otacza. Ale na wszystko trzeba otwierać oczy. Na żarna sprzed stu laty, na stare przedmioty kultury materialnej, na odwieczne pieśni. W tej chwili nie muszę już sterować tymi zainteresowaniami. W każdej sytuacji odkryją, że mają przed sobą rzecz zabytkową, sami tropią te piękne, ciekawe rzeczy, idą już z tym śladem” - Pisał harcmistrz Leszek Piasecki, wybitny śląski malarz i artysta, jeden z założycieli szczepu. Uczeń Zygmunta Rozwadowskiego oraz Wojciecha Kossaka.

Zaszczepiona pasja i wrażliwość wśród harcerzy poskutkowała wieloletnim pozyskiwaniem eksponatów podczas obozów w różnych regionach Polski. W myśl hasła „harcerstwo to wychowanie do służby przez służbę” na przestrzeni kilkudziesięciu lat kolejne pokolenia harcerzy i instruktorów zmieniały swoją małą i dużą ojczyznę na lepsze. Harcerska służba z czasem wchodzi w krew i staje się nie tylko określonym działaniem, a trwałą postawą. Wykonywana kilkadziesiąt lat temu praca wśród rolników, robotników, dzieci wiejskich i w wielu innych miejscach stała się nieodłącznym elementem działań Harcerskiego Muzeum Etnograficznego. Służba ta pozwoliła na stworzenie dla wielu harcerzy drugiego domu, który bez pożytecznej pracy nie mógłby funkcjonować. Z zebranych eksponatów, które były podarowane za harcerską pomoc, powstało muzeum w zaadaptowanej piwnicy pod budynkiem Szkoły Podstawowej nr 11 w Katowicach-Brynowie. Pierwsze, jak dotąd w Polsce, Harcerskie Muzeum Etnograficzne. Przez dziesięć lat Leszek Piasecki kierował tym miniaturowym muzeum, a dzielnie pomagała mu w tym żona Joanna, kustosz zbiorów. Tam młodzież zarażał entuzjazmem, ucząc ją cierpliwie jak poznawać piękno, jak odróżniać urok starych, unikalnych zabytków od rzeczy bezwartościowych. Zawsze życzliwy i uśmiechnięty pozostawił dobry ślad po swojej pracy i serdeczne wspomnienia.

Pod datą 13 czerwca 1964 roku w kronice szczepu napisano „Dziś Szczep Harcerski, który otrzymał nazwę "Obrońców Katowic" rozpoczyna swoją historię. Z drużyn, które dotychczas pracowały oddzielnie, powstała nowa jednostka organizacyjna. Dh. Świerkot pełni funkcje szczepowego. Dh. Wanda Grosz jest namiestnikiem zuchowym, drużynę żeńską prowadzi dh. Irena Krupka, a męską dh. Piotr Chrzan. Staraniami Pani Sadownik – kierowniczki Szkoły Podstawowej nr 11 powstaje Koło Przyjaciół Harcerzy. Na czele koła staję p. inż. Juliusz Pallado, w skład zarządu wchodzą i aktywnie pracują, P.P Buszkowie, inż. Lankosz, inż. Żołna, p. Kurzydłowa, p.p Poloczkowie, oraz starzy harcerze p.inż Gierlotka, Leszek Piasecki, i inni. Dzięki ofiarnej pracy K.P.H zaniedbana piwnica przeistacza się w piękną harcówkę według projektu znanego architekta inż. Buszko, który również projektuje sztandary. W 1964 r. odbywa się pierwszy letni obóz w Mielnie: zbierane są pierwsze eksponaty i elementy wystroju harcówki – kolekcja zasuszonych roślin wydmowych podarowana przez Urząd Morski za opiekę nad wydmami, spreparowana głowa szczupaka (uważana oficjalnie za pierwszy 'eksponat' muzeum) oraz kilka totemów obozowych.

Szczep liczy już ok. 200 osób i wszyscy są zaangażowani w pracę nad wystrojem wnętrza. Powstają pierwsze gabloty i akwarium, w tym czasie rodzice jednego z harcerzy, państwo Dudkowie, przekazują szczepowi kilkanaście zasuszonych okazów flory i fauny z Afryki, zebranych podczas wakacji w Gwinei.”

1965 r.- obóz w Istebnej – Jasnowicach oficjalnie rozpoczyna działalność Harcerskiego Muzeum Etnograficznego. Harcerze zapoznają się z bogatym, miejscowym folklorem, architekturą i historią regionu, a także gawędami i piosenkami słynnego wówczas Jana Kawuloka i jego zespołu. W obozowym namiocie muzealnym zaczyna przybywać eksponatów etnograficznych, takich jak np.: maselnica, zgrzebło, kołatki, gontownice czy elementy strojów górali beskidzkich. Jednocześnie Szczep przygotowuje się do obchodów 1000 lecia Państwa Polskiego. Powstaje wystawa „Cedynia – Grunwald – Berlin” przedstawiająca dorobek oręża polskiego na przestrzeni 1000 lecia, na podstawie której w przyszłości powstanie ekspozycja historyczna muzeum. Obóz w Istebnej to także zbiór rysunków obiektów i detali architektonicznych czy taśmy z nagraniami muzyki ludowej Jana Kawuloka. Na podstawie tego zbioru rysunków, powiększonego na innych obozach, powstały rekonstrukcje drzwi w pomieszczeniach muzealnych.

1966 r.- Obóz letni w Czorsztynie, do HME przybywają kolejne eksponaty, m.in. stroje podhalańskie z końca XIX wieku, pługi, radła, narzędzia rolnicze, stolarskie, bednarskie, drewniane widły, stare zegary i inne eksponaty. Adaptacja kolejnych pomieszczeń dla potrzeb Muzeum;- powstaje pierwsza diorama pt.: „Czerwony Pułk Ułanów Warszawy w obronie Carycyna”, która jest wystawiana również poza Muzeum-. Rośnie popularność Muzeum, pisze o nim prasa („Na przełaj”, „Drużyna”), przedstawiane jest w telewizji i radiu, utrzymywane są kontakty z młodzieżą harcerską z całej Polski.

1967 r.- obóz letni w Osłoninie k. Pucka – stamtąd pochodzą takie kaszubskie eksponaty jak np.: szczególnie cenny strój kobiecy wyszywany metalowymi nićmi, oraz stare narzędzia służące do połowu ryb , przekazane przez p. Andrzeja Dorosza

1968 r.- obóz letni Istebna – Suszki: zdobywane są kolejne eksponaty związane z życiem, pracą, kulturą i działalnością artystyczną górali beskidzkich. Organizacja pierwszej wystawy zdobnictwa obozowego podczas akcji Klimczok- podczas wizytacji Sztabu „Akcji Klimczok” obóz zdobywa najwyższą ocenę spośród innych jeśli chodzi o zdobnictwo obozowe, i w nagrodę zostaje zaproszony do Wisły, gdzie odbywa się Tydzień Kultury Beskidzkiej

1970 r.- podczas obozu w Wałczu na Wale Pomorskim zbierane są militaria i pamiątki związane z działaniami wojennymi na tym terenie;- Szczep wystawia drugą w historii Muzeum wystawę zdobnictwa obozowego, która cieszy się ogromnym zainteresowaniem;- zespół plastyczny pod kierownictwem Leszka Piaseckiego maluje kolejną dioramę pt.: „Czarnecki pod Warką”, która zostaje podarowana 10 MDH im. Stefana Czarneckiego za zwycięstwo we współzawodnictwie drużyn,- drugi zespół, etnograficzny, kierowany przez dh. Andrzeja Kubickiego przygotowuje pomieszczenie na wystawę etnograficzną. W 1971 r. w czasie trwania I wieczoru etnograficznego zostaje otwarta nowa ekspozycja, uzupełniona o kolejne eksponaty z terenów Podhala, Spiszu i Oraw;- do Muzeum przybywają: brakujące dotychczas elementy strojów, zdobnictwo ludowe, przedmioty gospodarskie, parzenice, obrazki malowane na szkle, rzeźby ludowe;

1972 r.- powstaje kolejne pomieszczenie - tzw. „Kustoszówka” z kolekcją zegarów, lamp naftowych i kowalstwa ludowego, która staje się od tej pory siedzibą Komendy Szczepu i Kustosza Muzeum

1974 r.- do Muzeum przybywają kolejne eksponaty, znajduje się w nim już ich ponad 2000!

27 października 1974 r.- Szczep im. Obrońców Katowic otrzymuje od Ministerstwa Kultury i Sztuki honorową złotą odznakę „Za Opiekę nad Zabytkami”

1 czerwca 1976 r.- podczas uroczystości z okazji 10-lecia HME i Szczepu Harcerskiego Komendant Chorągwi ZHP dh. Henryk Górny w imieniu Głównej Kwatery ZHP odznacza Szczep Krzyżem za Zasługi dla ZHP;

1976 r.- około dwóch tysięcy eksponatów zostaje przekazana do Muzeum Wsi Górnośląskiej w Skansenie w Chorzowie

1977 – 1987 r.- dla młodszej kadry organizowane są kursy etnograficzne mające na celu zapoznanie jej z historią Muzeum, nazwami i przeznaczeniem poszczególnych eksponatów;- muzeum często odwiedzane jest przez prasę i telewizję, robione są na jego temat liczne reportaże, rośnie liczba zwiedzających, harcerze biorą udział w audycjach i teleturniejach z dziedziny historii i etnografii;

1995 r.- Międzynarodowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Zegrzu k. Warszawy – Muzeum wystawia namiot z wystawą etnograficzną, wystawa cieszy się ogromnym powodzeniem, odwiedzona zostaje przez Stanisława Broniewskiego „Orszę”, Premiera RP, Marszałka Sejmu RP oraz najwyższe władze ZHP w kraju.

Muzeum straciło swój status prawny wraz z wejściem nowelizacji ustawy o muzeach. Kolekcja w dalszym ciągu pozostała pod opieką harcerzy i szkoły. Przez wiele lat kolejni komendanci szczepu próbowali przywrócić rozgłos muzeum, podejmując różne działania. Pomimo spadku zainteresowania kulturą i sztuką regionalną, długiej drogi i wielu przeszkód ośrodek otwiera nowy rozdział w swoim funkcjonowaniu. Pod kierownictwem phm. Olgi Wazowskiej oraz pwd. Krzysztofa Kasperka muzeum wygrywa konkurs „Zmieniaj lokalnie” z ramienia Związku Harcerstwa Polskiego i Ministerstwa Edukacji Narodowej na najlepszy projekt oddziaływujący na otoczenie lokalne. Nawiązana zostaje współpraca z fundacją AriAri, z którą w ramach ogólnopolskiego konkursu muzeum wzięło udział w wędrownej wystawie „Kawalerzyści, imigranci i cykliści” z okazji 100lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. W ramach działań Uniwersytetu Śląskiego w muzeum odbywają się zajęcia dla studentek pedagogiki z zakresu harcerskiego systemu wychowania i wykorzystywania muzeum w pracy wychowawczej z dziećmi. Własnymi siłami kadry szczepu udaje się wyremontować większość pomieszczeń muzealnych. W ramach inicjatywy lokalnej miasta Katowice w 2018 roku placówka otrzymała 18 tysięcy złotych na rzecz wyremontowania pomieszczeń oraz organizacji warsztatów etnograficznych dla harcerzy i uczniów z pobliskich szkół. Dodatkowo pierwszy raz od wielu lat do muzeum zawitał jego założyciel harcmistrz Andrzej Kubicki oraz starszyzna szczepu. Uzyskane zostało wsparcie rodziców oraz lokalnych władz samorządowych. Zakończona została również nowa inwentaryzacja zbiorów muzealnych. HME obecnie podejmuje szereg działań mających na celu zwiększenie świadomości mieszkańców Katowic dotyczącej etnografii i dziedzictwa harcerskiego dostępnych na Brynowie.

W 2019 roku, dzięki staraniom Komendy IV SH im. Obrońców Katowic - dh. Olgi Wazowskiej i dh. Krzysztofa Kasperka, przy wsparciu Komendy Chorągwi Śląskiej, Harcerskie Muzeum Etnograficzne ponownie uzyskuje status "muzeum" i zostaje wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.

W HME prowadzone są zajęcia i warsztaty dla dzieci, młodzieży i dorosłych, o tematyce etnograficznej, z rękodzieła ludowego i wielu innych. Aby zapoznać się ze szczegółami sprawdź ofertę muzeum.